Kategoriarkiv: Språk

Skrivereglar, Språk

Bøying av hokjønnssubstantiv

Legg att eit innspel

Det er grammatikkdag i dag på bloggen. For ei tid attende skreiv eg eit innlegg om bøying av hankjønnssubstantiv (som du finn her). I dag skal me sjå på bøying av hokjønnssubstantiv.

Som nemnt tidlegare finst det fire former ein kan bøya eit substantiv i – eintal – ubunden/ubestemd, eintal – bunden/bestemd, fleirtal – ubunden/ubestemd og fleirtal – bunden/bestemd.

Dei vanlege

Eit hokjønnssubstantiv vil vanlegvis oppføra seg på denne måten når det vert bøyd:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Katte                          Katta                                  Katter                    Kattene

 Ver merksam på at ordet kan bøyast som hankjønn òg, då som katt.

Dette kan du prøva med fleire ord som t.d. sak, dame, veske, kone osv.

Bilete av eit solgløtt som speglar seg i fjorden, bilete av nokre kongler på isen og av ein pus som nyttar sjakkbrettet som hovudpute.
Ei sol, ei kongle og ei katte.

-ing-orda

Men alle hokjønnssubstantiv oppfører seg ikkje slik. Me har blant anna nokre hokjønnsord som endar på –ing, og dei oppfører seg annleis:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Rundkøyring           Rundkøyringa      Rundkøyringar   Rundkøyringane

 

Prøv sjølv med ord som opning, melding, dronning osv. Du vil sjå at desse får endingane –ar og-ane i fleirtal.

 Dei valfrie

For å gjera det endå meir innvikla, finst det hokjønnsord med valfrie endingar i fleirtal:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Elv                             Elva                           Elvar/er                       Elvane/ene

 

Andre døme på slike ord er helg, myr, reim, merr osv.

Dei du bør pugga

Til slutt har me tre hokjønnsord som du bør leggja merke til og læra deg. Elles er det veldig lett å bøya desse feil i ubunden fleirtalsform. Desse tre substantiva er:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Mor                             Mora                           Mødrer                       Mødrene

Syster                        Systera                         Systrer                     Systrene

Dotter                       Dottera                        Døtrer                       Døtrene

 

Desse tre strevar eg med sjølv. Eg har alltid lyst til å kutta ut r-en på slutten av ubunden form fleirtal.

 Heilt til slutt

Eg håpar du fekk nytte av dagens innlegg! Veldig koseleg at du er innom bloggen! Dersom du sette pris på innlegget, er det supert om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Eg vert veldig glad!

Elles ynskjer eg deg ein fantastisk flott dag vidare!

Me snakkast!

 

Klem,

Rønnaug

 

Kommunikasjon, Språk

Å vera Harry eller Doris

Legg att eit innspel

Språket vårt er oppbygd av så mange faste uttrykk at me ofte gløymer kvar desse uttrykka stammar frå. Veit du til dømes kvifor me tidvis kallar kvarandre «harry»?

Bilete av ein raud kopp fylt med kaffi.
Frå første utekaffien i februar i fjor.

Harry eller Andreas?

«Det er harry å ha den veska der!» «Det er harry å køyra rundt i ein slik bil!» Me forstår jo kva som er meint. Kanskje ikkje fordi me skjønar uttrykket, men me har etter litt trening lært å forstå det utifrå samanhengen. Men veit du eigentleg kvar det stammar frå? Kvifor me her i Noreg går rundt og kallar kvarandre for eit gutenamn når me skal påpeika at stilen ikkje er tipptopp moderne?

Ein skulle jo tru at bakgrunnen var noko meir fiffig enn det han faktisk er. Ein kunne jo ha eit håp om at harry var ei hue eller eit par sko som etter ei tid som glamorøs landeplage fann seg sjølv lengst bak i skåpet i skammens hjørne, eller noko slikt. Men «harry» viser faktisk ikkje til noko meir spenstig enn til det engelske gutenamnet Harry. Så det gjev eigentleg ikkje meir meining å kalla kvarandre «harry» enn det ville ha gjort å kalla kvarandre til dømes Andreas.

Ungdom, overklasse og Oslo

Uttrykket har ikkje ein gong røter i ein levande kar som heitte Harry og som var utdatert frå vogge til grav, det er nok meir generelt enn som så. Det stammar frå overklasseungdomen i Oslo tidleg på 1900-talet, og var noko dei kalla folk frå arbeidarklassa. Kvifor? Fordi Harry var eit populært namn blant arbeidarklassa på denne tida.

På 60-talet vart uttrykket nytta om rånarar med sleik, og no godt hundre år etter at det først dukka opp, er uttrykket like levande som tidlegare. Det kvinnelege motstykket til «harry» skal visst vera å vera «doris».

Heilt til slutt

Takk for at du tok deg tid til å lesa innlegget mitt i dag! Veldig koseleg at du er innom. Dersom du likte det du las, vert eg veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under. Eller legg att ein kommentar til meg. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Prikken over i-en og andre uttrykk av Kjell Ivar Vannebo

Kommunikasjon, Skrivetips, Språk

Eit ord er eit ord . . . eller?

Legg att eit innspel

Når ein jobbar med ord på dagleg basis, slik eg gjer, er det ikkje til å unngå at ein vert litt opptekne av ord og dei ulike tydingane dei har. Har du tenkt over kva ord du nyttar? Kan det vera at du nyttar ulike ord for nett same tingen?

 

Mark Twain har sagt det så fint:

Skilnaden mellom det rette ordet og ordet som er nesten rett er den same som skilnaden mellom eld og ei eldfluge.

Vel å merka er dette mi omsetjing, Twain nytta orda lightning og lightning bug.

Bilete av ein solnedgang, fjell som speglar seg i fjorden og eit stupetårn.
Sogndal på denne tida av året.

Dei små og store skilnadane

Som omsetjar støyter ein stadig på ord som kan skapa litt hovudbry. Du får ikkje dei same assosiasjonane til ordet «vom» som til ordet «mage». Og kva med ordet «magesekk»? Du får heller ikkje dei same assosiasjonane til ordet «elska» som det «å vera glad i». Når me skriv, hender det ofte at me kan vera meir nøyaktige i ordvala våre. Får du sagt akkurat det du ville seia? Er det mogleg at du kan velja eit anna ord som passar betre til akkurat det du vil seia?

Uforståelege brukarrettleiingar

Eg reknar med at eg ikkje er den einaste som tidvis har rive meg i håret over uforståelege brukarrettleiingar når eg skal prøva å få eit produkt til å fungera. Ofte er dette fordi omsetjaren har nytta feil ord, og den opprinnelege meininga forsvann i prosessen.

Forståeleg, uforståeleg eller direkte feil

Ein av gjengongarane eg ler litt av når eg omset er ordet «avhending». Plar du å avhenda noko? Er det eit ord du nyttar i daglegtale? Det er i alle fall ikkje eit ord eg vanlegvis støyter på utanom i brukarrettleiingar. Eg har ofte fundert på korleis dette fenomenet oppstod. Kven var det som tenkte at «Hmm, avhending er eit godt, norsk ord, mykje meir presist enn å nytta det daglegdagse ordet kasting.»

Å avhenda er eit presist uttrykk når det er snakk om å kvitta seg med (selja unna) verdipapir. Det er eit fullstendig feil ord å nytta når det er snakk om kassering av elektronisk utstyr og liknande.

Komisk

Det finst eit utal slike døme, så eg skal ikkje gå nærare inn på fleire, men kanskje du har kome på nokre ord sjølv? Det kan vera ganske komisk når ord hamnar i feil samanheng.

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Veldig kjekt med besøk! Dersom du likte innlegget, vert eg veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar. Elles ynskjer eg deg ein framleis god dag!

 

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Språk

Er det høfleg å ta seg ein tur på dass?

2 innspel

Eg er nok fasinert av språk for tida, førre innlegg handla om akronym, medan me i dette skal ta føre oss eufemismar.

Det vesle huset

Den artigaste eufemismen eg veit om er ordet «dass», som kjem frå det tyske uttrykket «das Häuschen», som på norsk tyder «det vesle huset». Det ordet me i dag altså reknar for å vera eit rimeleg ufint ord for toalett (også ein eufemisme) er altså ei forfina omskriving av det tyske uttrykket. På norsk kutta me like godt ut hovudordet og sa berre «dass» som i praksis tyder at me seier noko slikt som «det . . . et». Og likevel føler me at det er eit ord som det er litt for stygt å nytta . . . Fantastisk!

Bilete av ei dodør med nokre skilt på.
Kjært barn har mange namn . . .

Det hemmelege rommet

Me vel heller å nytta ordet toalett. Det kjem frå det franske ordet toilette, og alt er betre på fransk , eller? Det tyder visst noko slikt som «liten duk», og viser til duken på stellebordet.

Ordet klosett tyder «lite avlukke» og kjem frå det latinske ordet clausus, som tyder noko slikt som «attleten». Ordet do kjem frå det tyske ordet do-hussom, og kjem truleg frå det tyske verbet don, som tyder «å gjera».

I tidlegare tider kalla dei det visst for løyndarhus eller løyndom, og det trur eg er den vegen eg vil velja framover. Tenk kor mykje meir spennande det er å ha eit hemmeleg rom i huset, slik i staden for å kalla det for ein liten duk, eller det . . .et . . .

Attende til saka

Innlegget skulle eigentleg ikkje handla om det hemmelege rommet, men om formildande omskrivingar, nemleg eufemismar. Ordet kjem frå det greske euphemos, som tyder noko slikt som «lukkebringande tale».

Grunnen til at me treng desse omskrivingane er nok at menneske alltid har vore redde for at det skal gå «troll i ord». Me er redde for at dersom me til dømes nyttar ordet djevelen, kan me påkalla han, og at me kan unngå at han kjem ved å kalla han til dømes Mannen med ljåen. Me kan ufarleggjera ein ting eller ein situasjon ved bruk av ord.

Negative assosiasjonar

Noko anna som påverkar språkbruken og trongen til nye eufemismar er assosiasjonane me legg til eit ord. Ord som «neger» har for mange negative haldningar knytt til seg, til at det er sosialt akseptabelt å nytta det i daglegtale meir. Ordet stammar visst opprinneleg frå det latinske ordet niger, som tyder «svart», men måten menneske har nytta det på, gjer at det i dag er eit negativt lada ord.

Kva ord og språk ein nyttar er viktig, men eg trur kanskje det er endå meir viktig å jobba med haldningane våre. Ord i seg sjølve er ikkje farlege, men måten me nyttar dei på kan skapa farlege og sårande situasjonar.

Heilt til slutt

Eg meiner uansett at det er stas å ha eit hemmeleg rom i huset, kanskje eg skal gå endå lenger å kalla det «rommet-som-ikkje-kan-nemnast» eller noko slikt.

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Kjempekoseleg! Eg vert utruleg glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, viss du sette pris på innlegget. Du kan også gjerne leggja att ein kommentar til meg!

 

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

 

Kjelder: Wikipedia og boka Språkmagi av Helene Uri

 

Språk

Kva har SIL og NATO til felles?

Legg att eit innspel

I bloggen i dag skal me sjå litt på språk og ord, og det kjennest naturleg å trekkja linjer mellom idrettslaget i Sogndal og Atlanterhavspakta.

Det er godt mogleg at det er mange fellestrekk dei imellom, men det me skal konsentrera oss om i dag er namna. Kva er likt når det gjeld namna på desse to organisasjonane?

Bilete av nakne lauvtre med julelys i, og ei glasrute med regndråpar på.
I januar er julepynten på veg ut, og trea kan snart ikkje smykka seg med lysa sine meir.

Sentrale førebokstavar

Dei er begge sette saman av førebokstavane til andre ord. SIL står for Sogndal Idrettslag, medan NATO står for North Atlantic Treaty Organisation. Denne typen ord vert kalla for akronym.

Akronym og førebokstavord

Sjølve ordet akronym er samansett av dei greske orda akros (øvst, ytst) og onoma (namn). For at eit ord skal kunna kvalifisera som eit akronym, er det ikkje nok at det er eit initialord, samansett av førebokstavane til andre ord. For å vera eit akronym, må ordet også kunna uttalast som eit ord. Difor er til dømes HIV (humant immunsviktvirus) og EFTA (European Free Trade Assosiation) akronym, medan UiO (Universitetet i Oslo) ikkje er det. HSF (og UiO) er det me kan kalla for førebokstavord, men det hender at Høgskulen i Sogn og Fjordane også nyttar forkortinga HiSF, som faktisk kan nyttast som eit akronym, sidan i-en gjer at det kan uttalast som eit ord, ikkje berre bokstavar.

Bilete av vinterlandskap og ein fjord i vinterskrud.
Vinter

Prøv sjølv

Om du har lyst, kan du leika litt med dette sjølv, kan du laga dine eigne akronym. Kva står KLIKK for t.d.? Klubblag innan krabbekoking? Prøv sjølv – du kan heilt sikkert finna på noko meir høveleg. Det er ei artig og kreativ øving.

Heilt til slutt

Takk for at du er innom bloggen min i dag. Veldig stas! Eg vert utruleg glad om du tek deg tid til å trykkja på like- eller deleknappen under viss du likte innlegget, vart inspirert eller lærte noko nytt. Det er også strålande om du legg att ein kommentar. Kanskje du har nokre andre akronym du anten har laga sjølv, eller som du meiner fortener litt opphausing.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

 

(Kjelder framandordbok, Wikipedia)

Skrivereglar, Språk

Godt nyttår eller godt nytt år?

Legg att eit innspel

No nærmar me oss årsskiftet med raske steg, og då er det mange helsingar som skal sendast til nære og kjære. Me nyttar jo helst sosiale medier til den slags no for tida. Det skal skje raskt og effektivt, og då er det litt ugreitt når ein vert usikker på skrivemåtar midt oppe i det heile. Difor tenkte eg at me kunne sjå på nyttårshelsingar i dette blogginnlegget.

Lys og røykelse, og ein katt inni ein pose med pakkar.
Jula ebbar snart ut i det nye året.

Orddeling eller ikkje?

Enkelte er så overivrige etter å retta på orddelingar at dei nesten vert irriterte dersom du ynskjer dei godt nytt år. Dei reagerer anten høglytt eller murrar på for seg sjølve om nordmenn som ikkje kan skriva skikkeleg osv.

Har dei rett i det dei seier? Tja, orddeling er jo ein utbreidd problematikk blant skrivelyste nordmenn for tida, men i dette tilfellet kan ein vel seia at dei er litt for kjappe på avtrekkaren.

Feiring eller år?

Du kan gjerne ynskja nokon godt nytt år. Når du gjer det, er det inga tvil om at du ynskjer dei alt godt i det nye året. Dersom du seier godt nyttår, derimot, kan det vera tvil om kva du meiner.

Om ein vil vera vrien, kan ein påstå at du berre ynskjer folk ei god nyttårsfeiring, og ikkje seier noko om det nye året.

Uansett kvar ein snur seg har ein altså «røvi» bak.

Snølandskap med ein solnedgang i bakgrunnen.
Romjulsskitur til Høgehaug frå Hodlekve, med ein nydeleg solnedgang som toppa det heile.

Valfri helsing

For å oppsummera det heile, kan me seia at det ikkje spelar noka rolle om du ynskjer folk godt nytt år eller godt nyttår, du kan til og med ynskja dei eit godt nyår, om du vil. Alt er lov i følgje nynorsk- og bokmålsordboka, og då er det vanskeleg å protestera på det. For eigen del, plar eg å ynskja dei eg kjenner eit godt nytt år etter nyttår.

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag, dersom du likte det du las, eller fann det nyttig, vert eg kjempeglad dersom du trykkjer på dele- eller likeknappen, eller legg att ein kommentar under.

Elles ynskjer eg deg eit fabelaktig nytt år, og håpar me snakkast i det nye året!

Klem,

Rønnaug

 

Ord du saknar, Refleksjonar, Språk

Oskoreia og jólablót

1 innspel

No når det me er i desember og det nærmar seg jul er folk flest opptekne av kakebaking og andre tradisjonar. Julepakkane byrjar å koma på plass og huset vert pynta med lys. Jula er jo full av koselege ting som nissar, juletre og god mat, så i bloggen i dag skal me ta føre oss nokre av dei mørke sidene ved desember og julefeiringa. Alt kan jo ikkje berre vera kos og hyggje.

Bilete av Havet. Konturar av eit fjell og eit tre.
Frå helgeturen til Drage på Stadlandet. Ikkje så mykje som minna om ei kvit jul, men det var melis på toppane.

Oskoreia i desembermørkret

Oskoreia er eit følgje med underjordiske og daude folk. Det fer gjennom lufta og skaper uhyggjelege tilstandar. Tradisjonelt sett var dei på ferde i desembermørkret og stelte i stand bråk, slåsting og drap. Dei kunne også stela med seg dyr og gjenstandar frå gardar.

Det var om å gjera å ikkje få auge på dette følgjet, for gjorde du det, hadde du ikkje lenge att å leva. For å verja seg mot Oskoreia måla folk tjørekrossar på gjenstandar og fe.

Dumt å vera seint ute

Ekstra farleg var det visst for dei som ikkje vart ferdige med alt som måtte gjerast til jul, så her er det berre å hengja i. Slike stakkarar kunne nemleg verta tekne med i flokken og ført langt av garde. Heldigvis kunne ein verja seg mot følgjet ved å kasta seg ned og leggja seg til som ein kross med armar og føter, så det er jo håp om ein er litt seint ute til jul.

Personleg kjenner eg historiene om Oskoreia gjennom teikneseriar og folkeeventyr, som underhaldning med andre ord.

Tre bilete av det same juletreet, opplyst av måneskinet (månen er bakom treet).
Juletreet på Torget i Sogndalsfjøra, opplyst av vakkert måneskin.

Jólablót

Ordet jul eller jol kjem frå ordet jólablót, som var ein heidensk offerfest som gjekk føre seg midtvintersdagen (12. januar). Den kaldaste dagen i året. Verkeleg noko å markera. Under kristninga av Noreg på 900-talet kom Håkon den gode med påbod om at markeringa skulle flyttast til den 25. desember som i resten av Europa. Namnet vart med for å hindra at den heidenske ofringa heldt fram i landet.

Heilt til slutt

Lukka til vidare med juleførebuingane! Det er heldigvis mest kos knytt til høgtida. Dersom du lærte noko nytt eller likte innlegget, vert eg kjempeglad om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Skrivereglar, Språk

Bøying av substantiv – hankjønn

Legg att eit innspel

Dagens innlegg skulle eigentleg handla om noko anna enn språk, men slik vart det ikkje. Eg fekk lyst til å skriva om bøying av substantiv, og slik vart det . . . 

Bilete av ei dame som ristar i eit tre fullt av snø. Snølandskap med fjell. Bilete av flammane i ein omn.
At fotografen ber deg om å rista i treet er ein ting, men at du faktisk gjer det…Ein dag i snøen bør alltid avsluttast attmed ein varm omn.

Først av alt – som nynorskbrukar irriterer det meg at eg ikkje kan skriva bøyging, noko som er naturleg for mitt målføre, sognemål. Eg seier bøyging, men ein kan visst ikkje skriva det.

Bøying av nynorske substantiv

Uansett, korleis eit substantiv oppfører seg når ein bøyer det, er interessant, tykkjer eg. Her tek eg føre eg bøying av nynorske substantiv.

Det finst fire former ein kan bøya eit substantiv i – eintal – ubunden/ubestemd, eintal – bunden/bestemd, fleirtal – ubunden/ubestemd og fleirtal – bunden/bestemd.

Dei vanlege

Vanlegvis vil hankjønnssubstantivet oppføra seg slik når det vert bøyd:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Katt                            Katten                                   Kattar                    Kattane               

Ver merksam på at ordet kan bøyast som hokjønn òg, då som katte.

Dette kan du prøva med fleire ord, t.d.: danske, stol, blome, hare, benk, omn osv.

Dei som trekkjer seg saman

Men dette gjeld ikkje alle hankjønnssubstantiva, tenkjer du? Og du har heilt rett, sjølvsagt. Nokre hankjønnssubstantiv oppfører seg annleis når dei vert bøyde, dei får ei samandraging i fleirtal. Døme på dette:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Støvel                         Støvelen                    Støvlar                      Støvlane

Prøv sjølv med ord som vinter, sommar, regel osv.

Ei grind med masse nysnø på. Eit grantre med snø på, og greinene på eit lauvtre fullt av snø.
Snøen er komen i Sogndal(sdalen) – då lyt ein ut og vabba!

Dei med omlyd

Har me dekt alle no? Langt ifrå. Kven har sagt at språk eller bøying av substantiv er enkelt? Og i dette innlegget skal me berre sjå på hankjønnssubstantiva…

Har du lagt merke til at enkelte hankjønnsord får omlyd i fleirtalsform? Sjå her:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Son                             Sonen                        Søner                        Sønene

Prøv sjølv med ord som mann eller fot.

Dei med fleire endingar

I tillegg til dei variantane me allereie har vore gjennom, kan nokre hankjønnsord bøyast på fleire måtar. Det var no veldig til styr, tenkjer du kanskje. Og det kan eg vera samd i, men er det ikkje fasinerande samstundes? Her er eit døme:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Gris                            Grisen                        Grisane/ene              Grisar/er

 Du kan prøva sjølv med ord som: månad, gjest, ven, sau, bunad, verknad, stad, gong, osv.

Dei annleise

Til slutt kan du leggja særs merke til ord som eigentleg dett heilt utanfor alle desse variantane:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Bror                           Broren                       Brør                           Brørne

Ting                           Tingen                       Ting                           Tinga

Far                             Faren                         Fedrar                       Fedrane

Kjem du på fleire?

Bilete av ei elv med nysnø rundt, ein snøengel og ein snødekt stein.
Eit elveleie i nysnøen, ein snøengel og ein stein med snø på. Relevansen? Dei to siste er hankjønnsord . . .

Heilt til slutt

Dette vart eit innlegg stappfullt av informasjon. Takk for at du las gjennom heile! Eg håpar at det var til nytte for deg, og at det kan hjelpa deg dersom du står fast når det gjeld bøying av hankjønnssubstantiv.

Dersom du lærte noko nytt i innlegget eller berre sette pris på det, vert eg kjempeglad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under. Eller om du legg att ein kommentar til meg.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Ord du saknar, Refleksjonar, Språk

Ord du ikkje visste at du sakna – klopp

4 innspel

No skal me sjå litt meir på eit tema eg er veldig glad i – ord – og særskilt ord eg tenkjer at me ikkje nyttar ofte nok.

Då eg jobba som norsklærar på vidaregåande i Oslo for nokre år sidan, var det ein kollega som spurde meg om eg visste kva klopp tydde for noko. Dette sette i gong ei massiv tankeverksemd for min del fordi det var eit ord eg ikkje hadde tenkt på, eller nytta, på veldig lenge.

Kva var det det var att?

Grunnen til at eg ikkje har nytta det på lenge er vel helst at det ikkje er så flust med klopper rundt om som det var i tidlegare tider, like fullt er det eit vakkert ord.

Bilete av ei klopp (steinhellebru) gjennom netting. Bilete av same kloppa frå annan vinkel.
Det finst ein del fine klopper rundt om – her er ei av dei.

Det har to tydingar – det kan visa til ei stabburstrapp (låg trapp). Vel har eg vel støytt på eit og anna stabbur i mi tid, men eg må innrøma at det ikkje er noko som går inn i den daglege praten for min del.

Den andre tydinga er ei gangbru av stokkar eller stein over til dømes ei elv eller ein bekk, eller over ei myr eller liknande. Desse finst det nokre av rundt om. Særleg om du vandrar litt rundt i fjellheimen.

Om ein filosoferer litt vidare . . .

Det hadde vore stas om tydinga berre hadde vore bru og eg kunne til å seia «Hardanger-kloppi» og slikt, men eg får vel halda meg til fakta. Er likevel litt moro å leika med tanken . . . «Tower klopp, London» . . . «Karlskloppi, Praha» . . .

Når det er sagt, er klopper i seg sjølv vakre nok til å ha sitt eige ord. Det er plass til fleire klopper i verda!

Bilete av ei klopp (steinhellebru) og lyng med istappar.
Vatn i ulike former. Fasinerande.

Heilt til slutt

Eit kort innlegg i dag om eit stutt og nydeleg ord. Dersom du likte innlegget, vert eg takksam om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller om du legg att ein kommentar til meg.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

 

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk

Ei høne å plukka . . .

2 innspel

Hender det at du høyrer uttrykk som du ikkje heilt skjønar? Temaet i bloggen i dag er faste uttrykk.

Då eg var lita høyrde eg ofte at dei vaksne la til «so han sa» når dei hadde sagt noko. Eg heldt på å bli tullete fordi eg ikkje visste kven han der som sa alt var. Dei gongene eg spurde fekk eg til svar at «Hehe, det er no berre eit uttrykk». Det tok meg ganske lang tid å akseptera at det var akkurat det. Når dei vaksne sa «so han sa», meinte dei om lag det same som «heldt eg på å seia». Det var ein måte å ta spissen av det dei sa på.

Eg, i mitt einfelde, trudde det var ein kar som sat ein stad og sa veldig mange ting som folk stadig tok opp att . . .

Bilete av ein legobil på hovudet til ein unge, med hendene rundt. Bilete av ei høne og ein hane i plast. Bilete av ein hagefrosk.
Det er viktig å leika, både når det gjeld språk og resten av livet.

Å hoppa etter kven?

Faste uttrykk veks fram nasjonalt og lokalt og kjem av at brukarane har ei felles kulturforståing . Ta til dømes uttrykk som «å hoppa etter Wirkola», som tyder at du skal ta over etter nokon som var veldig god i den rolla du skal ta over. Kong Harald skal ha nytta dette uttrykket om å ta over som konge etter far sin, Kong Olav.

Opprinneleg kom jo dette uttrykket til fordi skihopparen Bjørn Wirkola var fullstendig suveren på 60-talet. Ulike sportskommentatorar vitsa med at det ikkje var moro å hoppa etter Wirkola. Uttrykket voks og kan i dag nyttast om dei fleste livsområde.

Mange av dei faste uttrykka me nyttar har si rot i idretten – som «å ta over stafettpinnen» eller «ballen er rund».

Vêr og slikt

For nordmenn er det (i alle fall for vaksne) som regel enkelt å forstå kva uttrykka tyder. Dette er fordi dei byggjer på landet si felles kulturforståing.

Eit uttrykk som «mellom borken og veden» vil fortelja ein nordmann at du står overfor eit vanskeleg dilemma. For ein utlending vil det truleg ikkje gje noka meining i det heile. Det er difor slike uttrykk er så vanskelege å omsetja.

Ta til dømes «å ha vore ute ei vinternatt før». Ein nordmann vil med ein gong skjøna at denne personen «har vore i hardt vêr før» – vedkomande har altså erfaringar som gjer han rusta til å halda ut tunge opplevingar. Dette veit me fordi me er klar over at at å vera ute ei skikkeleg kald vinternatt i Noreg, krev vilje og instinkt til å overleva.

Bilete av blåbærlyng med blåbær.
Blåbær!

Ei høne?!

Om du tenkjer etter, er mest heile språket bygd opp av faste uttrykk. Sjølv om me veit kva folk meiner når dei nyttar desse uttrykka, er det ikkje alltid me veit korleis dei oppstod.

Ta uttrykket «har ei høne å plukka med deg» – då forstår eg jo at vedkomande er misnøgd med noko eg har sagt eller gjort og no vil han eller ho at me skal ordna opp. Anten med ein alvorsprat eller med ein slåstkamp. Men eg anar ikkje korleis uttrykket oppstod – kva som gjer det å plukka ei høne synonymt med å ordna opp i eit problem. Det er mogleg at det berre er snakk om grundig og tidkrevjande arbeid.

Det kan også vera at det tyder noko heilt anna.

Ugler er fine fuglar

Uttrykket «ugler i mosen», som fortel deg at du må vera på vakt, kjem frå det danske uttrykket «ulver i mosen» (ulver på myra), og oppstod visst i norsk språk fordi våre forfedrar ikkje forstod det danske språket, så dei fornorska det litt (litt slik som bokmål, eigentleg . . . Nei då, men det er ikkje alltid ein nynorskbrukar kan dy seg).

Eg har forresten høyrt at danskane har teke etter uttrykket vårt og no snakkar om ugler i mosen dei òg . . . Ulvane er nemleg utrydda i Danmark . . .

Språk er kompliserte greier, men det er moro å forska litt i det stundom.

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Eg håpar innlegget sette i gong nokre tankeprosessar rundt faste uttrykk du sjølv brukar.

Dette er nok eit tema eg kjem til å koma innom att seinare, så om du har kommentarar, vert eg veldig glad om du tek kontakt. Dersom du likte innlegget, er det kjempeflott om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug