Bøying av substantiv – hankjønn

Dagens innlegg skulle eigentleg handla om noko anna enn språk, men slik vart det ikkje. Eg fekk lyst til å skriva om bøying av substantiv, og slik vart det . . . 

Bilete av ei dame som ristar i eit tre fullt av snø. Snølandskap med fjell. Bilete av flammane i ein omn.
At fotografen ber deg om å rista i treet er ein ting, men at du faktisk gjer det…Ein dag i snøen bør alltid avsluttast attmed ein varm omn.

Først av alt – som nynorskbrukar irriterer det meg at eg ikkje kan skriva bøyging, noko som er naturleg for mitt målføre, sognemål. Eg seier bøyging, men ein kan visst ikkje skriva det.

Bøying av nynorske substantiv

Uansett, korleis eit substantiv oppfører seg når ein bøyer det, er interessant, tykkjer eg. Her tek eg føre eg bøying av nynorske substantiv.

Det finst fire former ein kan bøya eit substantiv i – eintal – ubunden/ubestemd, eintal – bunden/bestemd, fleirtal – ubunden/ubestemd og fleirtal – bunden/bestemd.

Dei vanlege

Vanlegvis vil hankjønnssubstantivet oppføra seg slik når det vert bøyd:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Katt                            Katten                                   Kattar                    Kattane               

Ver merksam på at ordet kan bøyast som hokjønn òg, då som katte.

Dette kan du prøva med fleire ord, t.d.: danske, stol, blome, hare, benk, omn osv.

Dei som trekkjer seg saman

Men dette gjeld ikkje alle hankjønnssubstantiva, tenkjer du? Og du har heilt rett, sjølvsagt. Nokre hankjønnssubstantiv oppfører seg annleis når dei vert bøyde, dei får ei samandraging i fleirtal. Døme på dette:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Støvel                         Støvelen                    Støvlar                      Støvlane

Prøv sjølv med ord som vinter, sommar, regel osv.

Ei grind med masse nysnø på. Eit grantre med snø på, og greinene på eit lauvtre fullt av snø.
Snøen er komen i Sogndal(sdalen) – då lyt ein ut og vabba!

Dei med omlyd

Har me dekt alle no? Langt ifrå. Kven har sagt at språk eller bøying av substantiv er enkelt? Og i dette innlegget skal me berre sjå på hankjønnssubstantiva…

Har du lagt merke til at enkelte hankjønnsord får omlyd i fleirtalsform? Sjå her:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Son                             Sonen                        Søner                        Sønene

Prøv sjølv med ord som mann eller fot.

Dei med fleire endingar

I tillegg til dei variantane me allereie har vore gjennom, kan nokre hankjønnsord bøyast på fleire måtar. Det var no veldig til styr, tenkjer du kanskje. Og det kan eg vera samd i, men er det ikkje fasinerande samstundes? Her er eit døme:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Gris                            Grisen                        Grisane/ene              Grisar/er

 Du kan prøva sjølv med ord som: månad, gjest, ven, sau, bunad, verknad, stad, gong, osv.

Dei annleise

Til slutt kan du leggja særs merke til ord som eigentleg dett heilt utanfor alle desse variantane:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Bror                           Broren                       Brør                           Brørne

Ting                           Tingen                       Ting                           Tinga

Far                             Faren                         Fedrar                       Fedrane

Kjem du på fleire?

Bilete av ei elv med nysnø rundt, ein snøengel og ein snødekt stein.
Eit elveleie i nysnøen, ein snøengel og ein stein med snø på. Relevansen? Dei to siste er hankjønnsord . . .

Heilt til slutt

Dette vart eit innlegg stappfullt av informasjon. Takk for at du las gjennom heile! Eg håpar at det var til nytte for deg, og at det kan hjelpa deg dersom du står fast når det gjeld bøying av hankjønnssubstantiv.

Dersom du lærte noko nytt i innlegget eller berre sette pris på det, vert eg kjempeglad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under. Eller om du legg att ein kommentar til meg.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Legg att eit svar

Epostadressa di blir ikkje synleg. Påkravde felt er merka *

Denne nettstaden brukar Akismet for å redusere søppelpost. Lær korleis kommentarane dine vert handsama.